آلودگی هوا چیست ؟

تعریف آلودگی هوا

آلودگی هوا وجود یک یا چند آلوده کننده در هوای آزاد با کمیت ها، ویژگی ها و زمان ماند که برای زندگی انسان، گیاهان یا حیوانات و برای اموال مضر باشند و یا بطور غیر قابل قبولی مخل استفاده راحت از زندگی گردد.

تعریف دیگری از آلودگي هوا عبارت‎ است از وجود هر نوع آلاينده اعم از جامد، مايع، گاز و يا تشعشع پرتوزا و غيرپرتوزا در هوا به تعداد و در مدت زمانيكه كيفيت زندگي را براي انسان و ديگر جانداران به خطر اندازد و يا به آثار باستاني و اموال خسارت وارد آورد:

تعریف آلاینده های اولیه و ثانویه

آلاینده های اولیه آلاينده هايي هستند كه مستقيماً نشات گرفته از منابع آلودگي هستند و بصورت مستقیم وارد اتمسفر شده و با همان ترکیبی که وارد هوا شده اند در هوا حضور داشته و قابل اندازه گیری می باشند. منو اکسید کربن، هیدروکربن ها، اکسیدهای نیتروژن، دي اكسيد گوگرد، گرد و غبار و … آلاینده اولیه می باشد.

آلاینده های ثانویه آلاینده هایی است که در اثر بر هم كنش عوامل محيطي مانند نور خورشيد، رطوبت و واکنش های فتوشیمیایی، هیدرولیز و اکسیداسیون بر روی آلاینده های اولیه تولید می شوند و بطور کلی منشاء این آلاینده ها آلاینده های اولیه ای هستند که وارد اتمسفر می شوند این آلاینده ها شامل ازن، پراکسی استیل نیترات، اسیدسولفوریک و اسید نیتریک که از آلاینده های اولیه نظیر ترکیبات هیدروکربنی، SO₂ و NO_x حاصل می شوند.

محصولات مشابه: بسته ای شامل ۱۲۶ اینفوگرافیک در زمینه ی سلامت و محیط زیست

سلامت و محیط زیست – اینفوگرافیک

شاخص کیفیت هوا یا AQI چیست؟

AQI شاخصی است که برای گزارش روزانه‌ی کیفیت هوا به کار می رود و نشان می‌دهد که هوای اطرافتان چقدر تمیز یا آلوده است و این حد از آلودگی چه اثراتی ممکن است بر سلامتی شما داشته باشد. این شاخص بر اثراتی متمرکز است که ممکن است چند ساعت یا چند روز بعد از تنفس در این هوا با آنها مواجه شوید

تقسیم بندی آلودگی هوا

مواد آلاینده هوا را به چند طریق می توان تقسیم بندی کرد.

از نظر منشاء آلودگی
از نظر حالات فیزیکی آلاینده
از نظر شیمیایی
از نظر فیزیولوژیکی
از نظر فرم آلودگی

تقسیم بندی از نظر منشاء آلودگی

این منشاء می تواند طبیعی و مصنوعی باشد. آلانیده های طبیعی نظیر ذرات و خاکستر آتشفشان و گازهای ناشی از آن، فساد مواد آلی و اجساد حیوانات و بقایای تنه درختان که تحت تاثیر باکتری ها تولید فساد می کنند، آلاینده های مصنوعی از طریق انشان تولید و به فضا فرستاده می شوند که این آلاینده ها می تواند آلی یا صنعتی باشند. آلاینده های صنعتی یا ثابت اند یا متحرک. منابع ثابت مانند کارخانجات که از نظر اهمیت به ترتیب عبارتند از: نیروگاه، پتروشیمی، کارخانجات مواد شیمیایی و تولید مصالح ساختمایی.

تقسیم بندی از نظر حالات فیزیکی آلاینده

در این تقسیم بندی آلاینده ها در دو گروه گازها و بخارات و گروه آئروسل ها مجزا می شوند. آئروسل ها خود به دو گروه ذرات جامد و ذرات مایع تقسیم بندی می گردند.

آئروسل ها: پراکندگی ذرات میکروسکوپی جامد یا مایع در محیط گازی مانند دود و میست.
غبار: ذرات جامدکه از مواد کلوئید بزرگتر بوده و قادرند موقتا در هوا و یا گاز دیگری بصورت تعلق در آیند این ذرات تمایلی به چسپندگی ندارند.
قطره: ذره کوچک مایع دارای اندازه و وزن خصوصی که در شرایط سکون سقوط کند اما ممکن است در شرایط توربولانس بصورت معلق باقی بماند.
خاکستر فرار :ذرات بسیار کوچک خاکستر که در اثر احتراق مواد سوختنی وارد جریان گاز دودکش می شود.
فیوم: ذرات جامدی هستند که در اثر براکم حالت گازی و معمولاً بعد از تبخیر مواد ذوب شده و توام با یک واکنش شیمیایی مانند اکسیداسیون تولید می شوند.

تقسیم بندی از نظر شیمیایی

در این گونه تقسیم بندی آلاینده های به دو گروه مواد آلی و مواد معدنی تقسیم می شوند. ترکیبات آلی حاوی کربن و هیدروژن هستند و بسیاری از آنها دارای عناصری مانند اکسیژن، نیتروژن، فسفر و گوگرد می باشند.

تقسیم بندی از نظر فیزیولوژیکی

در این تقسیم بندی هفت گروه آلاینده قرار می گیرد:

تحریک کننده ها
خفه کننده ها
سموم فلزی
مواد آلرژیک
مواد بیماریزای غیر فلزی
سموم سیستمیک
مواد مخدر یا بیهوش کننده و…

تقسیم بندی از نظر فرم آلودگی

در این تقسیم بندی دو گروه آلاینده اولیه مانند منواکسید کربن و دی اکسید گوگرد و آلاینده های ثانویه مانند اکسیدان ها فتوشیمیایی جای می گیرند.

منابع آلاينده‎هاي هوا

پیشرفت صنایع و تکنولوژی توسعه شهرها، ازیاد و تراکم جمعیت، افزایش وسایط نقلیه موتوری، ازدیاد مصرف سوخت های فسیلی، نامناسب بودن بافت شهری و در برخی از موارد نامناسب بودن موقعیت جغرافیایی محل، همگی باعث آلودگی هوا می شود.

منابع آلودگی هوا را به طور کلی می توان به دو گروه تقسیم بندی کرد که شامل منابع طبیعی و منابع انسانی یا مصنوعی می باشد.

منابع انسانی یا مصنوعی
منابع طبیعی

منابع انسانی

منابع انسانی خود به دو گروه تقسیم بندی می شود: منابع صنعتی و شهری(ترافیکی) و دیگری منابع روستایی و کشاورزی.

منابع صنعتی و شهری(ترافیکی)
دیگری منابع روستایی و کشاورزی

منابع طبیعی

فرسایش ناشی ازباد که تولید SiO2 می کند.
آتش سوزی جنگل که باعث ایجاد CO2، SO2، CO و هیدوکربن ها می شود.
انفجار ناشی از آتشفشانها که تولید CO2 و SO2 می کند.
گسیل های ناشی از باتلاق ها و جنگل ها باعث تولید متان، آمونیاک می شود.
تبخیر دریایی
فرایند میکروبی خاک که ایجاد H2S، CH، NO، NO2 و NH3
زوال طبیعی مواد آلی که تولید H2S، CH4 و NH3 می کند.
رعد و برق که ایجاد مقدار زیادی NO می کند.
منابع جوی که شامل مه اسیدی و باران اسیدی است.

منابع انسانی: صنعتی، شهری و کشاورزی

آلودگي ناشي از صنايع منبع اصلي آلودگي است كه در اثر فعاليت‎هاي مصنوعي ايجاد مي‌شود. در ميان صنايع نيروگاه‎هاي حرارتي، كارخانه‌هاي توليد مواد شيميايي، سيمان‎سازي، كاغذسازي، نساجي، دباغي و غيره منابع اصلي آلودگي هوا هستند. بكارگيري روشهاي مناسب كنترل آلودگي در كاهش آلودگي منابع كمك خواهد كرد.
آلودگي ناشي از حمل و نقل بعلت شهرسازي بي‌رويه و سريع به اندازه آلودگي صنعتي مهم و از اهميت برخوردار مي‌باشد. آلودگي ناشي از حمل و نقل و وسايل نقليه به شكل گازهاي خروجي از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غيره مي‌باشد. اين آلودگي با اتخاذ روش‎هاي برنامه‌ريزي كشوري، منطقه‌اي و شهري و استفاده از اتومبيل‎ها و سوخت‌هاي مناسب همراه با اعمال تكنولوژي كنترل آلودگي به حداقل مي‌رسد.

منابع کشاورزی و سایر منابع روستایی باعث ایجاد موارد ذیل می گردد :

بلند شدن گرد و خاک
آتش سوزی ناگهانی
گسیل های ناشی از خاک
زباله های در حال پوسیدن

در تقسیم بندی دیگری توسط آژانس حفاظت محيط زيست (USEPA) ، منابع عمده آلودگي هوا را به صورت زير طبقه‌بندي كرده است:

حمل و نقل مانند: كشتي‌ها، هواپيماها، قطارها و اتومبيل ها
احتراق سوخت از منابع ثابت مانند نيروگاههاي برق و غيره
فرآيندهاي صنعتي مانند: كارخانه‌هاي فولادسازي، نساجي و كاغذسازي
دفع مواد زائد جامد مثل: سوزاندن زباله درفضاي باز، دفن بهداشتي زباله و سوزاندن زباله با دستگاه زباله‌سوزي
فرآيندهاي متفرقه نظير فعاليت هاي خانگي مانند: كاربرد حشره‌كش ها و تميز كردن حشره‎كش

همچنین منابع آلوده کننده را به صورت زیر می توان تقسیم بندی کرد:

منابع نقطه ای که ثابت می باشند.
منابع سطحی که می توانند ثابت و یا متحرک باشند.
منابع خطی که متحرک می باشند.

عوامل تاثیر گذار در روند آلودگی هوا

عواملي كه بر آلودگي هوا تأثير مي‌گذارند به شرح ذيل مي‌باشند:

خصوصيات هواشناسي

پارامترهاي جوي مانند اندازه و جهت باد، ميزان‎هاي افت اتمسفري، رطوبت نسبي و غيره ، آلودگي هوا را تحت تأثير قرار خواهد داد. باد با حركت افقي آلاينده را حمل و جابجا خواهد نمود.

غلظت آلاينده‌ها در سطح زمين اساساً به اندازه و جهت باد و ميزان افت بستگي دارد. تغيير درجه حرارت هوا با افزايش ارتفاع سبب حركت نسبتاً سريع آلاينده‌ها مي‌گردد.

شكل توپوگرافي

ناهمواري موجود در زمين و موانعي مانند كوه‌ها و غيره بر نحوه انتشار آلاينده‌ها اثر مي‌‌گذارد. بسته به شرايط محلي و مكاني، توپوگرافي ممكن است در نحوه انتشار آلاينده ها نقش مثبت و يا منفي داشته باشد.

خصوصيات آلاينده‌ها

اهميت مسائل مربوط به آلودگي هوا به نوع و اندازه آلاينده و جامد يا مايع يا گاز بودن آن بستگي دارد. همچنين به انرژي، صدا،گرما، راديو اكتيويته يا تركيبي از اين عوامل بستگي دارد. واكنش بين آلاينده‌ها در اتمسفر بسته به خصوصيات آلاينده‌ها ممكن است، مقدار آلاينده در اتمسفر را افزايش يا كاهش دهد.

روش انتشار آلاينده‌ها

چگونگي ورود آلاينده‌ها و همچنين سرعت انتشار آلاينده‌ها به اتمسفر بر آلودگي هوا تأثير دارد. آلاينده‌ها ممكن است بطور متناوب يا پيوسته يا دوره‌اي، از يك منبع يا از چندين منبع يا از منابع نقطه‌اي و غير نقطه‌اي منتشر شوند. همچنين پراكندگي آلاينده‌ها به طريقه ورود آنها به اتمسفر بستگي دارد.

آیا آلودگی هوا باعث سرطان میشود

پژوهشی که در نشریه «همه‌گیرشناسی، نشانگرها و پیشگیری سرطان» منتشر شده، کار مشترکی است از پژوهشگران دانشگاه هنگ‌کنگ و بریتانیا: «در این مطالعه غلظت آلاینده‌هایی را که از دو نیم میکرون کوچک‌تر هستند، حساب کرده‌اند، تا ببیننند ارتباطی بین غلظت آلاینده‌ها در محل زندگی افراد و میزان مرگ و میر ناشی از سرطان وجود دارد یا نه. پژوهشگران متوجه شدند که به ازای افزایش هر ۱۰ میکروگرم در مترمکعب ۲۲ درصد ریسک مرگ و میر ناشی از سرطان بیشتر می‌شود. مطالعه نشان می‌دهد که خطر از چیزی که پیش از این فکر می‌کردیم بیشتر است و محققان پیشنهاد می‌کنند که هرچه بیشتر آلاینده‌ها را کنترل کنیم.»

منبع پژوهش