مجموعه محصولات رایگان به مناسبت ماه محرّم
۱- اینفوگرافیک رایگان معرفی ماه محرم به صورت کلی
۲- اینفوگرافیک رایگان معرفی وقایع و مناسبت‌های ماه محرم
۳- مجموعه آیکون رایگان ماه محرم
۴- اینفوگرافیک رایگان آموزه‌های مهم قیام امام حسین (ع)
ماه محرم
ماه مُحَرّم یا محرم‌الحرام نخستین ماه تقویم اسلامی (هجری قمری) و به اعتقاد مسلمانان از جمله ماه‌های حرام است. نام این ماه پیش از اسلام در دوران جاهلیت مؤتمر (در عربی: مُؤْتَمِر یا المُؤْتَمِر) بوده‌است و در زمان جاهلیت محرم (در عربی :المُحَرَّم) نامی بوده که به ماه صفرگفته می‌شد. محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده‌گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده‌بود. البته این ماه برای شیعیان بسیار مقدس می‌باشد؛ آنها برای گرامی داشتن این ماه برای حسین بن علی گریه کرده و سینه‌زنی و هیئت می‌گیرند و کسانی که به هیئت بروند را غذا می‌دهند، زیرا معتقد هستند که این کارها پس از مرگ به آنها نفع می‌رساند و گناهان آنها آمرزیده می‌شود.
شب و روز اول محرم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب مفاتیح‌الجنان بیان شده‌است. محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در قتل حسین بن علی است.
برای دانلود اینفوگرافیک باکیفیت و آماده چاپ ماه محرم به صورت رایگان اینجا کلیک کنید.
علت نام گذاری
مُحَرَّمُ الحَرام یا مُحَرَّم اولین ماهِ سال، در تقویم هجری قمری است. این ماه را از آن جهت محرم نامیدند که در آن جنگ و غارت حرام بود.
ماه عزاداری شیعیان
پس از شهادت امام حسین (ع) در محرم سال ۶۱ هجری قمری، این ماه برای شیعیان به ماه عزا تبدیل شده است. امامان معصوم (ع) و شیعیان آنها به برگزاری مراسم عزاداری در این ماه همت می‌ورزیده‌اند. درحدیثی از امام رضا (ع) آمده است: «چون ماه محرم فرا می‌رسید، کسی پدرم را خندان نمی‌دید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز عاشورا. آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌گفت: امروز روزی است که حسین (ع) شهید شده است.»
میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات در ذیل مراقبات و اعمال ماه محرم می‌نویسد: «برای دوستداران خاندان پیامبر (ص) شایسته است که در دهه اول این ماه در قلب و ظاهرشان آثار حزن و اندوه هویدا باشد و بعضی از لذت‌های حلال را به ویژه در نهم، دهم و یازدهم این ماه ترک کنند، به مانند کسی که داغدار عزیزانش است؛ و در دهه اول این ماه هر روز امامشان را با زیارت عاشورا یاد کنند.»
برای دانلود رایگان مجموعه آیکون‌های ماه محرم اینجا کلیک کنید.
وقایع مهم ماه محرم
در ادامه به وقایع مهم ماه محرم اشاره می شود:
-ورود امام حسین (ع) و یارانش به سرزمین کربلا سال ۶۱ قمری، سرآغاز حادثه عاشورا
-درگذشت حضرت آدم (ع)
– شهادت حضرت یحیی (ع)
-جلوگیری از دستیابی اهل بیت امام حسین (ع) به آب به دستور عمر بن سعد
– تاسوعا و شب عاشورا روزی که دشمن، حسین بن علی (ع) و یارانش را در کربلا محاصره کرد و برای جنگ با آنها اجتماع نمود. امام حسین (ع) شب را از دشمن مهلت گرفت تا به عبادت و دعا بپردازد.
-روز عاشورا روز شهادت امام حسین (ع) و یارانش سال ۶۱ قمری
-شام غریبان
-انفجار بمب در حرم امام رضا (ع) سال ۱۴۱۵ق
-حرکت دادن اسیران کربلا به سوی کوفه سال ۶۱ق
-شهادت امام سجاد (ع) سال ۹۴ یا ۹۵ ق. بنا بر قول دیگر شهادت ایشان ۲۵ محرم است
-حرکت اسیران کربلا به سوی شام سال ۶۱ق
– بمب‌گذاری و تخریب حرم عسکریین (ع) در سامراء سال ۱۴۲۷ق
-شهادت امام سجاد (ع) سال ۹۴ یا ۹۵ق بنا بر قول دیگر شهادت ایشان ۱۲ محرم است
– محاصره مکه و سنگ‌باران کعبه توسط سپاهیان یزید بن معاویه سال ۶۴ق
– تبعید امام جواد (ع) به بغداد سال ۲۲۰ق
سوگواری محرم
پیشینه و تحولات
سوگواری و عزاداری برای شهیدان واقعه عاشورا، از اولین روزهای پس از عاشورای سال ۶۱ هجری آغاز شده و همچنان ادامه دارد؛ اما شیوه‌های عزاداری در طول تاریخ تغییرات فراوانی کرده و بسیاری از آیین‌ها و سنت‌ها به آن اضافه شده است.
سوگواری در عصر معصومین(ع)
اولین مرثیه‌خوانان بر حسین بن علی(ع) پس از واقعه عاشورا، زینب(س) و علی بن الحسین(ع) بودند. زینب(س) هنگام گذر از کنار تن برادرش با خواندن اشعاری، حتی دشمنان را متأثر کرد. با ورود اسیران کربلا به شام، زنان بنی‌امیه بر آنان گریستند، و به گفته‌ای سه روز یا هفت روز عزا به پا کردند. گفته می‌شوداولین کسی که در رثای شهدای کربلا و امام حسین(ع) مرثیه سرود عقبة بن عمرو سهمی بوده است. عبیدالله بن حر جعفی را نیز نخستین زیارت کننده قبر امام(ع) دانسته اند. او پس از شهادت امام حسین(ع) از منزل خود در قصر بنی مقاتل به کربلا رفت و گریست و قصیده بلندی در رثای امام حسین(ع) سرود.
توابین که پس از شهادت امام حسین(ع) توبه کرده و بر ضد امویان به قیام برخاستند ابتدا به کربلا رفتند و در آن جا به عزاداری پرداختند و برای خونخواهی امام(ع) هم قسم شدند.
بشر بن جذلم، به دستور امام سجاد(ع) ورود اهل بیت به مدینه را با سرایش اشعاری به مردم اعلام کرد و آنان را گریاند. همچنین زنانی از اهل بیت(ع)، به سوگواری پرداختند و مردم مدینه را به سوگ نشاندند؛ زنانی از جمله: زینب دختر عقیل، ام البنین و رباب.
تشویق و ترغیب به سوگواری امامان خود هنرمندان و شعرا را به مرثیه‌گوئی تشویق می‌کردند. چنان که امام صادق(ع) سرودن شعر برای شهدای کربلا و گریاندن مردم را عامل واجب گشتن بهشت برای شاعر برشمرده است. نیز آن حضرت در روز عاشوراء در منزل خود مراسم عزا برپا می کرد و بستگان و اصحاب خود را بدان دعوت می‌نمود.
کمیت اسدی از شاعران زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و دعبل خزاعی از شاعران شیعی دوران امام رضا(ع) برای امام حسین(ع) مرثیه خوانده‌اند. در آن دوره، به کسانی که مصائب امام حسین(ع) را با شعر حکایت می‌کردند، مُنشِد گفته می‌شد.
اهل سنت و عزای امام حسین(ع)
گزارش هایی حاکی از سوگواری اهل سنت به ویژه علمای آنان در ایام محرم است. حسن بصری با شنیدن خبر شهادت امام حسین(ع) به شدت گریست و گفت: امت ذلیل، امتی است که پس دختر پیامبرش را می کشد. امام شافعی برای حضرت سید الشهداء مرثیه های متعددی سروده است. خالد بن معدان (م۱۰۲ق)، یکی از تابعین در رثای شهدای کربلا شعر گفته است. یحیی بن سلامه حفصکی قصیده‌ای در رثای امام حسین(ع) سروده است.
برخی از علمای اهل سنت چون امام نجم الدین بلمعانی حنفی دستار از سر باز می‌کرد و خاک بر سر می‌فشاند و نوحه می‌خواند. همچنان که خواجه علی غزنوی آشکارا معاویه و سفیانیان را لعن می‌کرد. رازی نقل کرده است برپا داشتن عزاداری رسم معمول بزرگان و اصحاب ابوحنیفه و امام شافعی بوده است.
رواج تعزیه‌خوانی در دوران قاجار
دوره قاجار، دوران رونق بی‌سابقه مجالس عزاداری، به‌ویژه آئین تعزیه است. ناصرالدین‌شاه موجب رواج تجمل و اشرافی‌گری در مجالس روضه شد؛ به‌طوری‌که شاه گاه در شب‌های دهه اول محرم برای واعظان و پامنبری‌های آنان مشت‌مشت سکه پرتاب می‌کرد. علاوه بر قمه‌زنی، شمایل‌کشی، زنجیرزنی و رسم ۴۱ منبر از دیگر رسومی بود که در دوره ناصرالدین‌شاه تأسیس شده یا رواج بیشتر یافت.
از دیگر ویژگی‌های سوگواری محرم در دوران قاجار، انتقادات برخی روشنفکران مانند میرزا ملکم خان و میرزا فتحعلی آخوندزاده به عزاداری است. عمومیت یافتن مراسم شام غریبان از ویژگی‌های عزاداری دوران مظفرالدین شاه بود. سوگواری بر امام حسین(ع) در دوران قاجار علاوه بر ماه محرم به ماه صفر نیز تعمیم یافت.
پهلوی اول و اعمال محدودیت‌ها
هر چند رضاخان در سالهای نخست حکومتش مقید به شرکت در مجالس عزاداری بود اما با اجرای برنامه‌های تجددخواهی رفته‌رفته از مجالس سوگواری فاصله گرفت و محدودیت‌هایی نیز برای سوگواران وضع کرد. از سال ۱۳۱۴ش و به‌موازات اجرای قانون کشف حجاب، به حاکمان مناطق مختلف دستور داده شد از راه انداختن دسته‌های عزاداری در ماه محرم و صفر جلوگیری کنند و مردم را تشویق کنند تا در مجالس روضه بر روی صندلی و نیمکت بنشینند. پس از واقعه گوهرشاد، سختگیری درباره برپایی مجالس روضه افزایش یافت و مأموران شهربانی موظف شدند که از برگزاری مجالس عزاداری جلوگیری کنند. حتی کار به‌جایی رسید که در بعضی شهرها وعاظ و برپاکنندگان مجالس روضه را به زندان می‌فرستادند. تخریب بنای تکیه دولت در ۱۳۱۷ش که باعث انزوای بیش از پیش مراسم تعزیه شد، از دیگر اقدامات رضاخان بود.
در مقابل شیخ عبدالکریم حائری یزدی برای برپا ماندن مجالس عزاداری کوشید. او طلاب را برای تبلیغ و منبر در ایام سوگواری به مناطق مختلف می‌فرستاد. وی همچنین گام‌هایی هم برای اصلاح این مجالس برداشت؛ از جمله شبیه‌خوانی را در قم ممنوع و مجالس بزرگ تعزیه را به مجلس روضه‌خوانی تبدیل کرد.
با سقوط رضاخان در شهریور ۱۳۲۰ش و ورود نیروهای متفقین به ایران، ممنوعیت برگزاری مجالس سوگواری رنگ باخت و قمه‌زنی، قفل‌بندی، زنجیرزنی، شاه حسینی و… احیاء شد.
مجالس عزاداری در آستانه انقلاب اسلامی
در اواخر دوران پهلوی، مجالس روضه خانگی و زنانه، رشد داشت؛ تا آنجا که گستره شهرت و فعالیت برخی خطیبان زن به بیرون از مجالس خانگی هم کشیده و مجالس زنانه بزرگ تشکیل می‌شد. پس از به چالش کشیده شدن ارتباط شاه با علما و روشن شدن جرقه‌های نخست مبارزه علیه رژیم پهلوی، روحانیون از مراسمات عزاداری برای مخالفت با شاه استفاده کردند. وقایع محرم ۱۳۴۲ش باعث شد در محرم ۱۳۴۳ش، برگزاری هر نوع عزاداری منوط به گرفتن مجوز شود.
دوره جمهوری اسلامی، اصلاح عزاداری و ظهور سبک‌ها
با پیروزی انقلاب اسلامی، هیئت‌های مذهبی و مجالس عزاداری، تغییرات صوری و محتوایی بسیاری به خود دیدند. با به وجود آمدن جریان‌های مربوط به مداحی عامه‌پسند و رواج برخی آئین‌ها مثل قمه‌زنی و قفل‌زنی در هیئت‌های سنتی، اصلاحات در هیئت‌های مذهبی آغاز شد. روندی که مرتضی مطهری و علی شریعتی آن را با خرافه‌زدایی و پیراستن از نگرش‌های خاص به واقعه عاشورا آغاز کرده بودند، به شکل اِعمال اصلاح در آئین‌های عزاداری اجرا شد. بعدها آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران حکم به حرمت قمه‌زنی داد و سپس مراجعی چون مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی، میرزا جواد تبریزی و مظاهری فتواهای مشابهی صادر کردند.
از اواخر دهه هفتاد، در کنار مجالس سنتی عزاداری، رفته‌رفته سبک متفاوتی از عزاداری به‌ویژه بین جوانان مرسوم شد که اشعار و سبک‌های شورانگیزی داشت. جرقه‌های جریان جدید مداحی با نریمان پناهی و حاج قربان (علی قربانی) زده شد. سیدجواد ذاکر این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه داد. در جلسات هیئت او گاه عباراتی کفرآمیز چون «لا اله الا علی» «لا اله الا الزهرا» و… گفته می‌شده و کارهایی چون قلاده و زنجیر به گردن انداختن رواج داشته است. رواج چنین اموری در مجالس، موجب مخالفت و واکنش مراجع به این نوع عزاداری شد. همچنین برخی مراجع در اوایل دهه ۸۰ شمسی، استفاده از مفاهیم غلوآمیز درباره اهل بیت و به‌کارگیری واژگان نامناسب و دور از شأن آنان را مورد انتقاد قرار دادند.
آیین‌های عزاداری
سوگواری برای امام حسین(ع) و یارانش، آیین‌ها، سبک‌ها و قالب‌های مختلف و متعددی در مناطق مختلف شیعه‌نشین یافته و در طول تاریخ نیز تحولاتی را از سر گذرانده است. برخی از این آیین‌ها را می‌توان در عصر امامان شیعه هم دید.
مرثیه‌سرایی: سرودن و خواندن شعر درباره شهادت امام حسین(ع) و یارانش. مرثیه‌سرایی و مرثیه‌خوانی در دوره‌های مختلف در بین شیعیان رواج داشته است.
سینه‌زنی: متداول‌ترین گونه عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف است که در عزاداری محرم هم دیده می‌شود. سینه‌زنی، مکان خاصی ندارد و در همه مجالس عزاداری در مسجد، حسینیه و مراسم‌های خانگی انجام می‌شود.
تعزیه‌خوانی: تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی، نمایشی است برای بازسازی وقایع کربلا که لباس‌های مخصوص و ابزار جنگی، در آن به کار گرفته می‌شود. تعزیه در کشورهای اسلامی و شیعی از جمله ایران، افغانستان، هند و پاکستان به شیوه‌های مختلف اجرا می‌شود.
روضه‌خوانی: روضه‌خوانی، بیان وقایع عاشورا همراه با غم و اندوه است که ذکر مصیبت سید الشهدا هم خوانده می‌شود و معمولا همراه با مرثیه‌خوانی و اشک ریختن برای امام حسین و یاران اوست.
زنجیرزنی: زنجیرزنی، از آیین‌های رایج عزاداری شیعیان که به صورت گروهی و در قالب چند ستون موازی و با فاصله برگزار می‌شود. زنجیرزنی آیینی است که بیشتر در دهه اول محرم و دهه آخر صفر در کشورهای ایران، عراق، لبنان، پاکستان و هند دیده می‌شود. زنجیر، متشکل از چند رشته زنجیر کوتاه طلایی یا نقره‌ای رنگ است که یک سر آنها به دسته‌ای متصل شده و سر دیگر به چند شاخه تقسیم می‌شود. زنجیرزنان، زنجیر را به صورت هماهنگ و با ریتمی مشخص، بالا می‌برند و بر کتف و پشت و گاه بر سر خود می‌زنند.
عَلَم‌گردانی: علم‌گردانی، علم‌کشی یا علم‌برداری، آیین حمل علم در دسته‌های عزاداری محرم که از رایج‌ترین آیین‌های عزاداری در ایران است. شیعیان افغانستان نیز، در شب ۷ محرم علم مخصوصی را بنام و یاد حضرت عباس به مجلس عزاداری آورده و نصب می‌کنند.
دسته عزاداری: دسته عزاداری، گروه سازمان‌یافته عزاداران، و جمعیتی که با آیین‌ها و تشریفات خاص، در معابر عمومی حرکت کرده و عزاداری می‌کنند. این آیین معمولا همراه با حمل نمادهایی مانند علم، بیرق، نخل و… است.
شام غریبان: مراسم شام غریبان، آیینی در شب یازدهم محرم، با هدف سوگواری برای رنج‌ها و مصائب فرزندان و خاندان امام حسین (ع) که حضور کودکان و زنان در آن چشمگیر است و روشن کردن شمع، از رسوم آن است.
نخل‌گردانی: از آیین‌های عزاداری در روز عاشورا که عده‌ای از مردان جوان و نیرومند، نخل سیاه‌پوش آذین‌بسته را با آدابی خاص در مسیر مشخصی می‌گردانند.
قمه‌زنی: یکی از آیین‌ها و رسوم عزاداری برخی شیعیان در صبح روز عاشوراست که عزاداران با ابزار بُرنده مانند تیغ و قمه، سر یا پیشانی خود را زخمی می‌کنند. موافقان قمه‌زنی آن را از جمله شعائر عاشورا و ابزار تقویت مذهب می‌دانند و مخالفان، آن را رسمی خرافی و موجب وهن مذهب تشیع قلمداد می‌کنند. برخی محققان، منشأ قمه‌زنی را از مسیحیت دانسته و برخی دیگر آن را سنتی هندی یا از رسوم ترک‌های آذربایجان و قزلباش‌های آناتولی برشمرده‌اند.
تابوت‌گردانی: از آیین‌های عزاداری عاشوراست که عزاداران تابوت‌واره‌ای را بر دوش گرفته و در معابر عمومی می‌گردانند. این آیین، تشییع نمادین امام حسین (ع) و برخی دیگر از امامان شیعه است. تابوت‌گردانی علاوه بر ایران، در عراق، شبه قاره هند، آسیای شرقی و اندونزی نیز برگزار می‌شود.
پیاده‌روی اربعین: پیاده‌روی شیعیان از نقاط مختلف کشور عراق به طرف کربلا به مناسبت اربعین حسینی. در سالهای اخیر، شیعیان از کشورهای دیگر مانند ایران خود را برای روز اربعین به این مراسم می‌رسانند. جمعیت حاضر در این راهپیمایی، میلیون‌ها نفر تخمین زده می‌شود. تعداد زائران در سال ۱۳۹۲ش، حدود ۱۵ میلیون و در سال ۱۳۹۳ش حدود ۲۰ میلیون نفر گزارش شده است.
بدعت‌ها
ضرر رساندن به بدن؛ مانند اینکه با قمه و شمشیر به سر بزنند تا خون جاری شود.
استفاده از آلات لهو مانند طبل و دمام و سنج.
تشبیه مردان به زنان.
سوار کردن زنان بر هودج در حالی که رویشان باز است و آنان را به دختران رسول خدا تشبیه می‌کنند.
فریاد زنان که به گوش مردان می‌رسد.
داد و فریاد زدن با نعره‌های منکر.
هر آنچه که به نام دین در مجالس عزاداری وارد شده و موجب هتک حرمت دین می‌گردد.
همچنین سید عبدالحسین لاری فقیه شیعه در دوره قاجار، در کتاب «اکسیر السعادة فی اسرار الشهادة»، گفته است که در گریاندن مردم در عزاداری امام حسین(ع)، نباید به محرمات، بدعت‌ها و منکراتی همچون دروغ، غنا، شبیه‌خوانی متوسل شد و از ابزارهایی مانند طبل، رقص، شیپور، ناقوس، نی و دف که شعار کفار و فاسقان است، استفاده کرد. گفته شده شیخ عبدالکریم حائری و آیت الله بروجردی با مسائل خلاف شرع در آیین‌های عزاداری مخالفت کرده‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای، نسبت به روش‌های غیرمتعارف عزاداری در فتوایی، آنچه را موجب وهن گردد، دارای اشکال دانسته است.
عاشورا از نگاه آمار
تعداد نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)
در کتاب لهوف و اعیان الشیعه تعداد نویسندگان نامه‌ها ۱۲ هزار نفر شمرده شده است. (هر نامه دربردارنده چندین امضا بوده است.)
گزارش ۱۵۰ نامه قائلان بیشتری دارد و برخی از منابع آن قدمت بیشتری دارند.
در کوفه
بیعت کنندگان با حضرت مسلم
تعداد کوفیان بیعت کننده با مسلم بن عقیل نیز در منابع تاریخی متفاوت نقل شده است.
بسیاری از منابع، آمار بیعت کنندگان را ۱۸هزار نفر نوشته‌اند.
کوفیان آماده برای نبرد
در برخی گزارش‌ها آمده است که آمار کوفیان آماده برای جنگ با لشکر یزید ۱۰۰هزار نفر بودند.
قیام کنندگان همراه مسلم
گزارش طبری از ابومخنف و شیخ مفید، یعنی ۴ هزار نفر از اعتبار بیشتری برخوردار است.
مدت حرکت امام
قیام امام حسین(ع) از روزی که بیعت با یزید را نپذیرفت تا روز عاشورا ۱۷۵ روز به طول انجامید که از این زمان، ۱۲ روز در مدینه و ۴ ماه و ۱۰ روز در مکه و ۲۳ روز در راه مکه تا کربلا و ۸ روز در کربلا (دوم تا دهم محرم) سپری شد.
تعداد منزل‌های بین راه
امام حسین(ع) ۱۸ منزلگاه میان مکه و کوفه (حدود ۴۳۰ کیلومتر) را برای رسیدن به کربلا پشت سر گذاشت. فاصله میان هر دو منزلگاه بین ۳ تا ۵ فرسخ (۱۶ تا ۲۷ کیلومتر) بود.
آمار اصحاب امام حسین(ع)
متاسفانه هیچ شیوه‌ای برای دست یافتن به آمار دقیق و حقیقی یاران امام حسین(ع)، وجود ندارد و مستندات و مدارک دست اول یعنی شاهدان عینی تعداد یاران امام(ع) را گوناگون نقل کرده‌اند و نیز در ثبت و ضبط نام افراد در منابع تاریخ و حدیث، از نظم و قاعده مشخصی پیروی نشده است و گاه یک نفر به اعتبار اسم، کنیه، نام پدر یا مادر و یا حتی با مشخصات تیره و تبار، به چند شکل ثبت شده است و از سوی دیگر تعداد یاران امام حسین(علیه‌السلام) در همه مراحل قیام، ثابت نبوده، بلکه عده‌ای از کاروان امام جدا و عده‌ای به آن می‌پیوستند.
با توجه به آنچه گفته شد برای آنکه تا حد امکان، گزارش روشنی در این باره ارائه شود، آمار اصحاب امام(ع) در چهار مقطع زمانی و مکانی از مراحل قیام، بررسی و ارائه می‌شود:
هنگام خروج از مدینه
بسیاری از منابع، هیچ سخنی از تعداد همراهان امام(ع) به میان نیاورده‌اند. تنها رقمی که در این باره وجود دارد، در روایت شیخ صدوق از امام صادق(ع) است که در آن تعداد یاران و اهل بیت همراه امام حسین(ع) هنگام خروج از مدینه، ۲۱ نفر گزارش شده است.
هنگام خروج از مکه
ابن سعد و ابن عساکر تعداد همراهان امام(ع) را ۶۰ نفر از کوفیان و ۱۹ نفر از بنی هاشم (مرد، زن و کودک) نوشته‌اند.
ابن اعثم، خوارزمی، محمد بن طلحه شافعی، اربلی و ابن صباغ مالکی همراهان امام(ع) را هنگام خروج حضرت از مکه ۸۲ نفر نوشته‌اند.
ابن قتیبه دینوری و ابن عبد ربه از زبان مسلم بن عقیل هنگام شهادتش (که مصادف با زمان خروج امام(ع) از مکه بوده) همراهان امام حسین(ع) از زن و مرد را، ۹۰ نفر نوشته‌اند.
ابن کثیر، همراهان امام(علیه‌السلام) را نزدیک به ۳۰۰ نفر نوشته است.
در کربلا (پیش از عاشورا)
از مجموع گزارش‌های دیگر، این نتیجه را می‌توان گرفت که یاران امام بین ۷۰ تا ۹۰ نفر بوده‌اند.
روز عاشورا
مشهورترین و پرگوینده‌ترین قول، ۷۲ نفر است. ابومِخنَف به نقل از ضحاک بن عبدالله مشرقی، یاران امام حسین(ع) را در روز عاشورا ۷۲ نفر (۳۲ نفر سواره و ۴۰ پیاده) نوشته است.
گزارش ۷۲ نفر به اعتبار قدمت و اعتبار منابع و نیز کثرت ناقلان آن، قابل اعتمادتر است.
آمار لشکر عمر سعد
تعداد سپاه
برخی منابع، نام فرماندهان سپاه دشمن را با تعداد افراد تحت فرمان شان، به تفصیل گزارش کرده و مجموع آن را ۲۲ هزار نفر نوشته‌اند.
آمار کشته ها
طبق این گزارش، تعداد کشته‌های دشمن توسط برخی از یاران امام(ع)، ۲۲۵ (یا ۲۲۶) نفر است.
آمار شهدا
مشهورترین گزارش در این باره، ۷۲ نفر است.
شهدای بنی هاشم
گزارش منابع درباره آمار شهدای بنی هاشم، بسیار متفاوت است تا آن جا که از ۹ تا ۳۰ نفر نوشته‌اند. مشهورترین گزارش که در بسیاری از منابع منعکس شده، ۱۷ نفر است. که برخی از این نقل‌ها در قالب روایت از ائمه(ع)است.
در کهن‌ترین نص تاریخی، آمار شهدای بنی هاشم با احتساب مسلم بن عقیل و امام حسین(ع) ۲۰ نفر آمده است.
آمارهای متعدّد دیگر در این باره آمده است که تعداد ایشان را از ۹ نفر، تا ۳۰ نفر گفته‌اند.
در مجموع، با توجه به شهرت گزارش ۱۷ نفر و قدمت و کثرت منابع آن، این قول قابل پذیرش‌تر است، به ویژه آن که ـ چنان که گذشت ـ این رقم در روایات ائمه اطهار(علیهم السلام) نیز آمده است.
زن شهید
در کربلا، یک زن در رکاب اباعبدالله(ع) به شهادت رسید. این زن، ام وهب نام داشت که همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود.
دهه محرم
نام‌گذاری روزهای دهه
شیعیان در برخی از مناطق شیعه‌نشین، هر روز از دهه‌ی محرم را به نام یکی از شهیدان کربلا عزاداری می‌کنند و روضه‌ای مناسب آن شخصیت می‌خوانند. به گفته نویسندگان فرهنگ سوگ شیعی این نام‌گذاری مستند دینی ندارد و ریشه تاریخی آن نیز مشخص نیست و در مناطق مختلف هم ترتیب متفاوتی دارد.
اسامی روزها
شب و روز اول: روضه مسلم بن عقیل
شب و روز دوم: ورود به کربلا
شب و روز سوم: روضه رقیه دختر امام حسین(ع)
شب و روز چهارم: فرزندان حضرت زینب(س)، یا حر بن یزید ریاحی، یا طفلان مسلم یا برخی از اصحاب معروف مثل حبیب بن مظاهر، زهیر و…
شب و روز پنجم: عبدالله بن حسن یا اصحاب امام حسین(ع)
شب وروز ششم: قاسم بن حسن
شب و روز هفتم: علی اصغر و در برخی مناطق حضرت ابوالفضل
شب و روز هشتم: علی اکبر
شب و روز نهم: روز نهم تاسوعا است و روضه حضرت ابوالفضل(ع) (عباس بن علی) خوانده می‌شود.
شب و روز دهم: روز دهم روز عاشورا که روضه‌های مربوط به شخص امام حسین(ع) خوانده می‌شود.
شام روز دهم: شام غریبان، روضه حضرت زینب(ع). معمولا در مراسم شام غریبان چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و با نور اندکی مثل نور شمع عزاداری می‌کنند. در برخی مناطق دسته‌های عزادار، عَلَم و کتل برنمی‌دارند و زنجیر و سینه نمی‌زنند.
برای دانلود اینفوگرافیک باکیفیت و آماده چاپ ماه محرم به صورت رایگان اینجا کلیک کنید.
شیرخوارگان حسینی
از سال ۱۳۸۲ شمسی مراسمی با نام همایش شیرخوارگان حسینی و با هدف بزرگداشت علی اصغر فرزند امام حسین(ع) که در شیرخوارگی به شهادت رسیده است برگزار می‌شود. زمان این مراسم اولین جمعه ماه محرم است. این مراسم نخستین‌بار در تهران برگزار شد و امروزه در کشورهای شیعه‌نشین دیگر نیز تشکیل می‌شود. در این مراسم زنان کودکان خردسال خود را به همراه دارند.
روزهای پس از دهه
شب و روز یازدهم: حرکت کاروان اسیران کربلا از کربلا به کوفه یا روضه حضرت زینب(س)
شب و روز دوازدهم: ورود کاروان اسیران کربلا به کوفه، یا روضه امام سجاد(ع)
شب و روز سیزدهم: حضرت زهرا(س)، کاروان اسرا و وقایع کوفه و مسیر شام
روز تاسوعا
مفهوم‌شناسی و اهمیت
روز نهم محرم، تاسوعا (به معنای نهم) خوانده می‌شود. شهرت این روز به دلیل وقایعی است که در روز نهم ماه محرم سال ۶۱ هجری قمری، در سرزمین کربلا روی داد.
روز تاسوعا در نزد شیعیان از اهمیت بالایی برخوردار است. آنها این روز را منتسب به عباس بن علی(ع) می‌دانند و آن را بسان روز عاشورا گرامی داشته، در آن سوگواری می‌کنند. در ایران و بعضی از کشورهای اسلامی شیعی‌نشین، روز تاسوعا همچون روز عاشورا تعطیل رسمی بوده و در این روز نیز مراسم عزاداری مفصل با راه‌اندازی هیأت‌های عزاداری و دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی برگزار می‌شود.
رخدادها
ورود شمر به کربلا
بنابر منابع تاریخی، شمر بن ذی الجوشن پیش از ظهر روز نهم محرم (روز تاسوعا)، همراه با چهار هزار نفر، به سرزمین کربلا وارد شد و حامل نامه‌ای از عبیدالله بن زیاد خطاب به عمر بن سعد بود. در این نامه، ابن زیاد از ابن سعد خواسته بود یا امام حسین(ع) را مجبور به پذیرش بیعت کند و یا با او بجنگد.
عبیدالله همچنین در این نامه عمر سعد را تهدید کرد که اگر از فرمان او سرباز زند، باید از لشکر کناره بگیرد و مسئولیت آن را به شمر بن ذی الجوشن واگذار کند.
تاسوعا در آیین‌های سوگواری
تاسوعا نزد شیعیان، از اهمیت زیادی در آیین‌های سوگواری حسینی برخوردار است. هر سه اتفاق تاریخی رخ داده در تاسوعای حسینی، در روضه‌خوانی‌ها روایت می‌شوند و درباره‌شان شعر و نوحه بسیار گفته شده است. ظاهرا به دلیل اتفاق دوم(ردّ امان نامه ) و سوم(مذاکره با دشمن)، روز تاسوعا در فرهنگ شیعیان روز گرامیداشت عباس بن علی محسوب می‌شود و محور اصلی نوحه‌خوانی‌ها و عزاداری‌ها، ذکر فضائل وی و نحوه شهادتش است.
عزاداری‌های حسینی که معمولاً از نخستین شب دهه محرم آغاز می‌شوند، در تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌رسند. علاوه بر آیین‌های عمومی عاشورا، برخی آیین‌های عزاداری که به نوعی مربوط به حضرت عباس یا به نام وی هستند، اختصاصاً در تاسوعا برگزار می‌شوند. شمع‌گردانی در اردبیل، چهل منبر در لرستان، توغ گردانی در آذرشهر، جریده گردانی در کاشان و زار خاک در روستای قورتان (از توابع زواره اصفهان) از جمله آیین‌هایی هستند که اختصاصاً در شب و روز تاسوعا اجرا می‌شوند، یا صورت اجرایشان در این زمان، با زمان‌های دیگر متفاوت است.
شب عاشورا
وقایع شب عاشورا
تجدید پیمان یاران امام حسین(ع)
امام حسین(ع) در اوایل شب یاران خود را جمع کرد و پس از حمد و ثنای خداوند خطاب به آنان گفت:
«أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لَا أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ اللَّهُ عَنِّي خَيْرا»
«همانا من یارانی باوفاتر و بهتر از یاران خود، و خاندانی نیکوکارتر و مهربان‌تر از خاندان خود سراغ ندارم؛ خدایتان از جانب من پاداش نیکو دهد.»
سپس چنین ادامه داد:
به گمانم این، آخرین روزی است که از سوی این قوم مهلت داریم. آگاه باشید که من به شما اجازه (رفتن) دادم. پس همه با خیالی آسوده بروید که بیعتی از من بر گردن شما نیست. اینک که سیاهی شب شما را پوشانده، آن را مَرکبی برگیرید و بروید.
در این هنگام ابتدا اهل بیت امام وبراساس نقل هایی نخستین نفر حضرت عباس(ع) سکوت را شکست و سپس یاران امام هر یک در سخنانی حماسی، اعلام وفاداری کردند و بر فدا کردن جان خویش در دفاع از امام تاکید کردند. منابع تاریخی و مقاتل برخی از این سخنان را ضبط کرده‌اند.در جمع ستارگان خاموش/ در محفل عاشقان مدهوش/ یک ماه لبش به عشق بگشود/خورشید کجا شود فراموش/
اعمال شب عاشورا
در کتاب مفاتیح الجنان اعمالی برای این شب ذکر شده است از جمله:
احیای این شب: در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است هر کس این شب را احیا بدارد، گویا عبادت همه فرشتگان را انجام داده است.
صد رکعت نماز، در هر رکعت بعد از حمد، سه بار سوره اخلاص خوانده شود و پس از پایان صد رکعت، هفتاد بار بگوید: «سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلاَّ بِاللّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ»
چهار رکعت در آخر شب، در هر رکعت بعد از حمد، ده بار آیة الکرسی، ده بار سوره توحید، ده بار سوره فلق و ده بار سوره ناس خوانده شود و پس از پایان، صد مرتبه سوره توحید را بخواند.
روز عاشورا
وقایع صبح عاشورا
سپاه عمر سعد در عصر روز نهم محرم آماده جنگ شده بود، اما بنابر مهلتی که امام حسین(ع) خواست، جنگ به روز بعد یعنی روز عاشورا موکول شد.
چینش یاران و تعیین فرماندهان
تصویر سازی نبرد در کربلا
امام حسین(ع) پس از اقامه نماز صبح عاشورا به همراه یاران، صفوف نیروهای خود را که ۳۲ تن سواره و چهل تن پیاده بودند منظم کرد. امام حسین(ع) زُهَیر بن قَین را به فرماندهی جناح راست و حبیب بن مُظاهِر را بر جناح چپ سپاه گمارد و پرچم جنگ را به دست برادرش عباس(ع) سپرد. اصحاب، خیمه‌ها را به دستور امام حسین(ع) در پشت سر خود قرار دادند و اطراف آن را که پیش از آن، خندق کنده و از هیزم و نی پر کرده بودند آتش زدند تا مانع تهاجم دشمن از پشت سر شوند.
در آن سوی میدان نیز عمر بن سعد نماز صبح خود را به جای آورد و فرماندهان سپاهش را که بنا بر قول مشهور سی هزار نفر بودند معین کرد؛ او عَمرو بن حَجّاج زُبَیدی را در جناح راست، شمر بن ذی الجوشن را در جناح چپ، عُزْرَةِ بْن قَیس اَحْمَسی را برای سواران و شَبَث بن رِبعِی را برای پیادگان به فرماندهی گماشت.
عمر سعد همچنین عبدالله بن زهیر اسدی را فرمانده شهریان کوفه، عبدالرحمن بن ابی سبره را فرمانده قبایل مذحج و بنی اسد، قیس بن اشعث بن قیس را فرمانده قبایل ربیعه و کنده، حر بن یزید ریاحی را بر قبایل بنی تمیم و هَمْدان امیر کرد و پرچم را نیز به دست غلام خود زوید (درید) سپرد و آماده نبرد با امام حسین(ع) و یارانش شد.
سخنرانی امام حسین(ع) و یارانش
امام حسین(ع) پیش از آغاز جنگ، سوار بر اسب شد و همراه با گروهی از یارانش به سوی لشکر دشمن پیش آمد. بُرَیر بن خُضَیر از قاریان سرشناس کوفه جلوی امام حسین(ع) بود. امام(ع) به او گفت: «ای بُرَیر با اینان، سخن بگو و آنان را نصیحت کن». بریر در برابر سپاه عمر بن سعد به موعظه آنان پرداخت.
کلام امام(ع):
فَإنّی لاأری المَوتَ إلاّ شهادةً، و لاالحیاةَ مَعَ الظّالمینَ إلاّ بَرَماً. (ترجمه: من مرگ را جز شهادت، و زندگی در سایه ظالمین را جز مایه ملامت نمی‌بینم.)
تاریخ امام حسین علیه‌السلام، ج۲، ص۴۶۲.
توبه حُر بن یزید ریاحی
صبح عاشورا وقتی امام حسین(ع) بانگ برآورد «آیا یاری دهنده‌ای هست که به یاری من آید»، حر بن یزید ریاحی سخن امام را شنید و چون تصمیم کوفیان برای جنگ با آن حضرت را جدی دید، سپاه کوفه را ترک کرد و به اردوگاه امام حسین(ع) پیوست. نقل شده است حر از امام حسین(ع) خواست اجازه دهد قبل از همه یاران، به سپاه یزید حمله کند. امام حسین(ع) اجازه داد و حر چنین کرد و به شهادت رسید. در برخی از روایات تاریخی آمده است حر در میانه روز عاشورا به شهادت رسید.
آغاز جنگ از سوی عمر سعد
نبرد آن‌گاه آغاز شد که عمر سعد غلامش درید (ذوید) را صدا زد و گفت: «ای درید پرچم را پیش آور». پس درید پرچم را جلوتر آورد. سپس پسر سعد تیری به چله کمان گذاشت و آن را پرتاب کرد و گفت: «نزد امیر گواهی دهید که من نخستین کسی بودم که تیر انداختم». به دنبال آن، یارانش شروع به تیراندازی کردند.
وقایع ظهر عاشورا
وقت نماز و شهادت حبیب
با رسیدن وقت نماز ظهر، اَبوثُمامه صائِدی وقت نماز را به امام حسین(ع) یادآوری کرد. امام حسین(ع) سر را بلند کرده، به آسمان نگاهی کرد و در حق او دعا کرد. سیدالشهدا گفت: «از آنها بخواهید برای ادای نماز ظهر به ما مهلت دهند». در این هنگام، یکی از افراد سپاه ابن سعد به نام حُصَین بن نُمَیر با فریاد گفت: نماز حسین پذیرفته نخواهد بود. حَبیب بن مُظاهِر از این سخن به خشم آمد و فریاد زد: «پنداشته‌ای که نماز از آل رسول(ص) قبول نمی‌شود، ولی از تو الاغ پذیرفته می‌شود؟» حصین و خویشان و اطرافیانش با شنیدن این سخن به سوی حبیب حمله‌ور و با او درگیر شدند. بُدَیل بن صُریم و حصین بن تمیم حبیب را به شهادت رساندند.
نماز ظهر عاشورا
امام حسین(ع) و یارانش برای اقامه نماز ظهر به پا خاستند. قرار بر این شد زهیر بن قین و سعید بن عبدالله حنفی برابر امام حسین(ع) و یاران بایستند و در برابر حملات احتمالی دشمن، از نمازگزاران محافظت نمایند. با شروع نماز، سپاه عمر سعد امام حسین(ع) و دیگر نمازگزاران را تیرباران کردند؛ اما زهیر و سعید، خود را سپر حملات دشمن کردند و تیرها به آنان برخورد کرد. پس از تمام شدن نماز، سعید بن عبدالله بر اثر شدت جراحات به شهادت رسید.
زهیر بن قین، بریر بن خضیر همدانی، نافع بن هلال جملی، عابس بن ابی شبیب شاکری، حنظلة بن سعد شبامی و… بعد از نماز ظهر، یکی پس از دیگری به میدان رفتند و به شهادت رسیدند.
اربعین حسینی
اربعین به معنای چهلم است و ۲۰ صفر را که چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا است، اربعین حسینی یا روز اربعین می‌نامند. طبق نقل‌های تاریخی، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر اسلام(ص)، به همراه عطیه عوفی در اولین چهلم شهادت امام حسین(ع) به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده و قبر امام حسین را زیارت کرده است. بنابه نقل کتاب «لهوف»، بازماندگان حادثه کربلا نیز در این روز به کربلا بازگشته و قبر امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا را زیارت کرده‌اند.
راهپیمایی اربعین
قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می‌نویسد: حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت مقید بوده‌اند. توصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان به ویژه ساکنان عراق، از نقاط مختلف این کشور به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً به صورت پیاده صورت می‌گیرد یکی از پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌ها در جهان شمرده می‌شود. پس از سقوط حزب بعث عراق جمعیت این زائران چند برابر شده است، به طوری که گزارش‌ها از حضور ۱۵ میلیون زائر در سال ۱۳۹۲ش، حدود ۲۰ میلیون در سال ۱۳۹۳ش و ۲۷ میلیون در سال ۱۳۹۴ش خبر داده‌اند.
آمار وزارت کشور عراق حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۲ش دست‌کم یک میلیون و ۳۰۰ هزار زائر خارجی به عراق آمده و در راهپیمایی اربعین شرکت کرده‌اند.
انتفاضه اربعین
در إنتفاضه صفر عراق، شیعیان عراق در قالب پیاده‌روی اربعین بر ضد حکومت حزب بعث در صفر سال ۱۳۹۷ق (برابر با ۱۹۷۷م-۱۳۵۵ش) قیام کردند. در این سال حزب بعث عراق برگزاری مراسم‌های مذهبی و برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا را ممنوع کرد؛ اما مردم نجف در ۱۵ صفر آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شده و به سمت کربلا حرکت کردند. این حرکت با برخورد حکومت صدام حسین مواجه شد و تعدادی از مردم کشته و گروهی نیز زندانی شدند. سید محمدباقر حکیم در این انتفاضه به حبس ابد محکوم شد و برای برخی علما همچون علامه عسکری، سید محمدحسین فضل‌الله که از عراق فرار کرده بودند، نیز حکم اعدام غیابی صادر شد.
آثار هنری
عصر عاشورا (تابلو) • شام غریبان (تابلو) • روز واقعه (فیلم) • رستاخیز (فیلم) • معصومیت از دست رفته (مجموعه تلویزیونی) • مختارنامه (مجموعه تلویزیونی)
دوازده بند محتشم
درباره شاعر و شعر
محتشم از شاعران سده دهم و شمس‌الشعرای دربار شاه تهماسب صفوی بوده است. از او آثار منظوم و منثوری بر جای مانده است. تقی‌الدین کاشی آثارش را در کلیات محتشم گردآوری کرده است.
محتشم در سرودن ترکیب‌بندش از پنج‌بند محمد بن علی بن سلیمان راوندی (صاحب راحة الصدور) تاثیر گرفته است. صاحب راحة‌الصدور، پنج‌بندش را در رثای علاء‌الدوله عربشاه در سال ۵۹۹ق سروده است مطلع بند اول راوندی چنین است؛
آه این چه محنت است که‌اندر جهان فتاد آه این چه واقع است که از ناگهان فتاد
دو سده پس از محتشم، سلیمان صباحی بیدگلی اقدام به خلق مرثیه در رثای امام حسین(ع) کرد او ترکیب‌بندی چهارده‌بندی دارد که با این بیت آغاز می‌شود:
افتاد شامگه به کنار افق نگون خور چون سربریده ازین طشت واژگون
وقار شیرازی هم از کسانی است که در دوره قاجار، مرثیه را در قالب ترکیب‌بند سروده است. پس از محتشم شاعرانی با زبان فارسی و عربی به استقبال قصیده معروف او رفته و سعی کرده اند همان مضامین را درقالب شعر بیان کنند.«محتشم‌نامه» با گردآوری مهدی امین فروغی جستاری درباره ترکیب‌بندهای عاشورایی در استقبال «محتشم کاشانی» است. به گفته امین فروغی، در کتاب «محتشم‌نامه» ۳۴ اثر از بهترین ترکیب‌بندهایی که در استقبال ترکیب‌بند «محتشم‌کاشانی»سروده شده، گرد آمده است
آرایه‌های ادبی و ویژگی‌های زبانی
تناسب، تلمیح، جناس و دیگر آرایه‌های لفظی و معنوی از جمله موارد به‌کار رفته در این اثر هستند. سادگی زبان، کاربرد لغات و ترکیبات حماسی و تأثربرانگیز، جملات دارای مساوات، کاربرد لغات عربی هموار و غیردشوار از ویژگی‌های زبانی این ترکیب است.
خواب محتشم
به گفته اسکندربیک منشی، زمانی که محتشم قصیده‌ای در مدح پری‌خان (دختر شاه تهماسب) سرود و خبر آن به شاه طهماسب رسید، وی را به سرودن اشعاری در مدایح و مراثی اهل بیت(ع) تشویق کرد. پس از این تشویق، محتشم، ابتدا در استقبال از هفت‌بند ملا حسن کاشی ترکیب‌بندی در مدح حضرت علی(ع) سرود و سپس شبی در عالم رؤیا به خدمت امام علی(ع) رسید و امام از او خواست تا در مصیبت حسین(ع) مرثیه‌ای بسراید با این مطلع «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» محتشم وقتی به مصرع «هست از ملال گر چه بری ذات ذوالجلال» رسید از ادامه آن درماند تا شبی امام زمان(عج) را در خواب دید که فرمودند: «او در دل است و هیچ دلی نیست بی‌ملال» و شعر را تکمیل کرد.
متن دوازده‌بند
باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین بی‌نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است؟
این صبح تیره، باز دمید از کجا؟ کزو کار جهان و خلق جهان جمله درهم است
گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب! کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامتِ دنیا بعید نیست این رستخیز عام که نامش محرّم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست سرهای قدسیان، همه بر زانوی غم است
جن و مَلَک، بر آدمیان نوحه می‌کنند گویا عزای اشرف‌آلود آدم است
خورشید آسمان و زمین، نور مشرقین پروردۀ کنار رسول خدا، حسین
کشتی شکست خوردۀ طوفان کربلا در خاک و خون تپیدۀ میدان کربلا
گر چشم روزگار بر او زار می‌گریست خون می‌گذشت از سرِ ایوانِ کربلا
نگرفته دست دهر، گلابی به غیر اشک ز آن گل که شد شکفته به بستان کربلا
از آب هم، مضایقه کردند کوفیان خوش داشتند حُرمت مهمانِ کربلا
بودند دیو و دَدْ همه سیراب و، می‌مکید خاتم ز قحط آب، سلیمانِ کربلا
ز آن تشنگان، هنوز به عیوق می‌رسد فریاد اَلعطش ز بیابانِ کربلا
آه از دمی که لشکر اعدا نکرد شرم کردند رو به خیمۀ سلطانِ کربلا
آن دم فلک بر آتشِ غیرت، سپند شد کز خوفِ خصم، در حرم افغان بلند شد
کاش آن زمان سرادق گردون، نگون شدی وین خرگه بلندستون، بی‌ستون شدی
کاش آن‌زمان درآمدی از کوه تا به کوه سیلِ سیه، که روی زمین قیرگون شدی
کاش آن زمان ز آه جهان‌سوز اهل بیت یک شعله برق، خرمن گردونِ دون شدی
کاش آن زمان که این حرکت کرد آسمان سیماب‌وار، گوی زمین بی‌سکون شدی
کاش آن زمان که پیکر او شد درونِ خاک جانِ جهانیان، همه از تن برون شدی
کاش آن زمان که کشتیِ آل نبی شکست عامل تمام، غرقۀ دریای خون شدی
آن انتقام گر نفتادی به روز حشر با این عمل، معاملۀ دهر چون شدی؟
آل نبی چو دستِ تَظَلّم برآورند ارکان عرش را به تلاطم درآورند
بر خوانِ غم، چو عالمیان را صلا زدند اول، صلا به سلسلۀ انبیا زدند
نوبت به اولیا چو رسید، آسمان تپید ز آن ضربتی که بر سر شیر خدا زدند
آن در که جبرئیل امین بود خادمش اهل ستم به پهلوی خیرالنسا زدند
پس آتشی ز اخگر الماس ریزه‌ها افروختند و، در حسن مجتبی زدند
و آن‌گه، سرادقی که مَلَک محرمش نبود کَندند از مدینه و، در کربلا زدند
وز تیشۀ ستیزه در آن دشت، کوفیان بس نخل‌ها ز گلشن آل عبا زدند
پس ضربتی، کز جگر مصطفی درید بر حلقِ تشنۀ خَلفِ مرتضی زدند
اهل حرم، دریده‌گریبان، گشوده‌مو فریاد بر در حرم کبریا زدند
روح‌الامین نهاده به زانو، سرِ حجاب تاریک شد ز دیدن آن، چشم آفتاب
چون خون ز حلق تشنۀ او بر زمین رسید جوش از زمین به ذروۀ عرش برین رسید
نزدیک شد که خانۀ ایمان شود خراب از بس شکست‌ها که به ارکان دین رسید
نخل بلند او، چو خسان بر زمین زدند توفان به آسمان، ز غبارِ زمین رسید
باد، آن غبار چون به مزار نبی رساند گرد از مدینه تا فلک هفتمین رسید
یکباره، جامه در خم گردون به نیل زد چون این خبر به عیسی گردون‌نشین رسید
پر شد فلک ز غلغله، چون نوبت خروش از انبیا به حضرت روح‌الامین رسید
کرد این خیال وَهْم غلط کار کآن غبار تا دامن جلال جهان‌آفرین رسید
هست از ملال، گرچه بری ذات ذوالجلال او در دلست و، هیچ دلی نیست بی‌ملال
ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند یکباره، بر جریدۀ رحمت قلم زنند
ترسم کزین گناه، شفیعان روز حشر دارند شرم کز گنهِ خلق دم زنند
دست عتاب حق به درآید ز آستین چون اهل بیت دست در اهل ستم زنند
آه از دمی که با کفن خون‌چکان ز خاک آل علی چو شعلۀ آتش علم زنند
فریاد از آن زمان که جوانان اهل بیت گلگون کفن به عرشۀ محشر قدم زنند
جمعی که زد به هم صفشان شور کربلا در حشر صف‌زنان صفِ محشر به هم زنند
از صاحب حرم چه توقع کنند باز آن ناکسان که تیغ به صید حرم زنند؟
پس بر سنان کنند سری را، که جبرئیل شویَد غبار گیسویش از آب سلسبیل
روزی که شد به نیزه، سر آن بزرگوار خورشید، سر برهنه برآمد ز کوهسار
موجی به جنبش آمد و، برخاست کوه‌کوه ابری به بارش آمد و، بگریست زارزار
گفتی: تمام زلزله شد خاک مطمئن گفتی: فتاد از حرکت، چرخ بیقرار
عرش آن زمان به لرزه درآمد که چرخ پیر افتاد در گمان که قیامت شد آشکار
آن خیمه‌ای که گیسوی حورش طناب بود شد سرنگون ز باد مخالف، حباب‌وار
جمعی که پاس محملشان داشت جبرئیل گشتند بی‌عماری محمل، شترسوار
با آنکه سرزد آن عمل از امتِ نبی روح‌الامین ز روح نبی گشت شرمسار
و آن‌گه ز مدینه، خیل الم رو به شام کرد
نوعی که عقل گفت: قیامت قیام کرد!
بر حربگاه، چون ره آن کاروان فتاد شور نشور واهمه را در گمان فتاد
هم بانگ نوحه، غلغله در شش جهت فکند هم گریه، بر ملایک هفت آسمان فتاد
هر جا که بود آهویی، از دشت پا کشید هر جا که بود طایری، از آشیان فتاد
شد وحشتی، که شور قیامت به باد رفت چون چشم اهل بیت بر آن کشتگان فتاد
هر چند بر تن شهدا چشم کارکرد بر زخم‌های کاری تیغ و سنان فتاد
ناگاه، چشم دختر زهرا، در آن میان بر پیکر شریف امام زمان فتاد
بی‌اختیار، نعرۀ: هذا حسین ازو سر زد چنان که آتش ازو در جهان فتاد
پس با زبان پرگله، آن بضعة‌البتول رو در مدینه کرد که: یا ایها الرسول!
این کشتۀ فتاده به هامون حسین توست وین صید دست‌وپا زده در خون، حسین توست
این نخل تر، کز آتش جانسوز تشنگی دود از زمین رسانده به گردون، حسین توست
این ماهی فتاده به دریای خون، که هست زخم از ستاره بر تنش افزون، حسین توست
این غرقۀ محیط شهادت، که روی دشت از موج خون او شده گلگون، حسین توست
این خشک‌لب فتادۀ دور از لب فرات کز خون او زمین شده جیحون، حسین توست
این شاه کم‌سپاه، که با خیل اشک و آه خرگاه، زین جهان زده بیرون، حسین توست
این قالب تپان که چنین مانده بر زمین شاه شهید ناشده مدفون، حسین توست
چون روی در بقیع به زهرا خطاب کرد وحش زمین و، مرغ هوا را کباب کرد
کای مونس شکسته‌دلان! حال ما ببین ما را غریب و بیکس و بی‌آشنا ببین
اولاد خویش را که شفیعان محشرند در ورطۀ عقوبت اهل جفا ببین
در خلد، بر حجاب دو کون: آستین فشان و اندر جهان، مصیبت ما برملا ببین
نی! نی! ورا، چو ابر خروشان به کربلا طغیان سیل فتنه و، موج بلا ببین
تن‌های کشتگان، همه در خاک و خون نگر سرهای سروران، همه بر نیزه‌ها ببین
آن سر که بود بر سر دوش نبی مدام یک نیزه‌اش ز دوش مخالف، جدا ببین
آن تن که بود پرورشش در کنار تو غلتان به خاک معرکۀ کربلا ببین
یا بضعة الرسول! ز ابن زیاد، داد! کو خاک اهل بیت رسالت به باد داد!
خاموش محتشم! که دل سنگ، آب شد بنیاد صبر و، خانۀ طاقت خراب شد
خاموش محتشم که ازین حرف سوزناک مرغ هوا و ماهی دریا، کباب شد
خاموش محتشم! که از این شعر خون‌چکان در دیده اشک مستمعان خون ناب شد
خاموش محتشم! که از این نظم گریه‌خیز روی زمین به اشک جگرگون کباب شد
خاموش محتشم! که فلک بس که خون گریست دریا هزار مرتبه، گلگون حباب شد
خاموش محتشم! که به سوز تو آفتاب از آه سرد ماتمیان، ماهتاب شد
خاموش محتشم! که ز ذکر غم حسین جبریل را، ز روی پیمبر حجاب شد
تا چرخ سفله بود، خطایی چنین نکرد برهیچ آفریده، جفایی چنین نکرد
ای چرخ! غافلی که چه بیداد کرده‌ای؟ وز کین چها درین ستم‌آباد کرده‌ای
بر طعنت این بس است که با عترت رسول بیداد کرده خصم و، تو امداد کرده‌ای
ای زادۀ زیاد! نکرده است هیچ گه نمرود، این عمل که تو شداد کرده‌ای
کام یزید داده‌ای، از کشتن کشتن! بنگر کرا به قتل که دلشاد کرده‌ای؟!
بهر خسی که بار درخت شقاوت است در باغ دین چه با گل و شمشاد کرده‌ای؟
با دشمنان دین نتوان کرد، آن چه تو با مصطفی و حیدر و اولاد کرده‌ای
حلقی که سوده لعل لب خود نبی بر آن آزرده‌اش ز خنجر بیداد کرده‌ای
ترسم تو را دمی که به محشر برآورند از آتش تو، دود به محشر درآورند
پیامهایی در ارتباط با ماه محرم
جانبازی
اینان قامت کشیده اند تا رسم جانبازی و ایثار و شهادت در راه عقیده رابرای همه تاریخ به نمایش گذارند و پیکرهای خونین شان را سند رسوائی باطل و باطل گویان تاریخ قرار دهند. و حسین(ع) نیز، عاقبت حماسه می آفریند و جاویدنامه شهادت را در سرزمین تف با خون خویش مهر می کند و با قطره قطره خون خویش و خون گلوی علی اصغر ۶ ماهه اش، سرود فتح را بر ذره ذره خاک می نگارد، تا برای همگان و در همه تاریخ بماند و رسم طریقت و درس فضیلت آموزد.
فریاد حسینیان
آری حسینیان همگی در شطِ سرخ شهادت تن شستند. و در بستر خونبار ایثار و شهامت آرمیدند. تا برای همیشه، در گوش خفتگان خک فریاد کشند و نشستگان تاریخ را نهیب بیداری زنند.
رضای الهی
آخرین کلام امام حسین(ع) در گودی قتلگاه این است که: «اِلهی رِضا برضاک و تسلیما لِاَمْرِک» یعنی: خدایا با تمام این سختیها و مصیبتها راضیم به رضای تو و تسلیم امر تو هستم. و تاریخ هرگز چنین فداکاری را به یاد نداشته است که فردی اینگونه با تمام هستی پا به میدان بگذارد و همه چیز خود را برای رضای خدا و حفظ دین پیامبر از دست بد هد.
پرچم امامت
۶۱ سال از هجرت پیامبر(ص) می گذرد و اینک حسین(ع)، هم او که در مهبط وحیِ جبرائیل و در دامن پاک پیامبر، پرورش یافته است، پرچمِ امامت را در راستای رسالت ابراهیم خلیل اللّه(ع) و محمد رسول اللّه(ص) بر دوش گرفته است تا کاروان بشریت را تا دروازه های نور، راه بنماید و کشتی نجات انسان را در شط سرخ شهادت، به پیش راند.
حماسه ای پرشکوه
آنک… مشیّت رب الارباب بر این شد که رزمی سرخین بر پا شود، نور و ظلمت در مصاف شوند و حق و باطل به پیکار برخیزند تا حماسه ای پرشکوه تحقق یابد و آوازه اش در همیشه تاریخ بماند،
عزاداری
سالهای سال است که شیعیان در سراسر جهان در ماه محرم، با صدای زنجیر و سنج با چشمان اشکبار، با روضه و ندبه، خاطره شهادت امام حسین(ع) و یاران او را زنده نگاه می دارند. گویی غم سنگینی که در ماه محرم قلبها را می فشرد، جدای از تقویم و زمانه، در جان انسانها مایه و ریشه دارد.
آزادگی
از مهمترین درسهای نهضت کربلا و از الفبای نخستین فرهنگ عاشورا، آزادگی و حریت و تن به ظلم ندادن و اسیر ذلّت نشدن است، حسین(ع) فرمود، مرگ با عزت بهتر از زندگی با ذلت است. و در نبرد عاشورا نیز در حمله هایی که به صفوف دشمن می کرد رَجز می خواند و می فرمود:
الموت اولی من رکوب العار و العارُ اولی من دخولِ النار
مرگ بهتر از ننگ است و ننگ بهتر از دوزخ است.
ایثار
از بارزترین مفاهیم و درسهای عاشوار «ایثار» است. ایثار یعنی فداکاری و دیگری را برخود مقدم داشتن و جان و مال خود را فدای چیزی برتر از خویشتن کردن. در کربلا فدا کردن جان در راه دین دیده می شود.
عاشورا و امر به معروف و نهی از منکر
در فرهنگ عاشورا، حاکمیت ظلم یزیدی بزرگترین منکر اجتماعی است و مبارزه برای حاکم ساختن حق و قطع سلطه ستم معروفی عظیم است. امر به معروف و نهی از منکر، از بهترین فلسفه های حماسه خونین کربلاست.
عزاداری
بر پاداشتن مراسمی به یاد سیدالشهداء(ع) در ایام مختلف، بویژه دهه محرّم و روز عاشورا مورد تشویق بسیار اولیاء دین است و خود معصومین در راه اقامه عزای حسینی می کوشیدند. زیرا عزاداری بصورت گریه، برپاییِ مجالس ذکر، سرودن مرثیه،… احیاء خط ائمه و تبیین مظلومیت آنان است.
عطش
تشنگی از بارزترین جلوه های سوز و غم در حادثه کربلاست. سیدالشهداء، عباس، علی اکبر، علی اصغر و دیگران، همه لب تشنه و عطشان روز عاشورا جان سپردند. در کربلا، عطش بیداد می کرد و مشکها خالی، لبها خشک، جگرها سوخته، هوا گرم، راه فرات بسته و صدای العطش بلند بود.
نماز
آنچه به جهاد، ارزش می دهد آمیختگی آن با نماز است. عاشورا تلاقی عرفان و حماسه بود و نهضت کربلا برای احیای سنتهای دینی و فرایض الهی از جمله نماز بود. شیعه او نیز باید اهل نماز و خشوع باشد و از دینداری تنها عزاداری را نشناسد. حتی معتقدان و امیدواران به شفاعت حسین(ع) نیز باید اهل نماز باشند. چون شفاعت به بی نمازان نخواهد رسید.
مجموعه محصولات رایگان به مناسبت ماه محرّم
۱- اینفوگرافیک رایگان معرفی ماه محرم به صورت کلی
۲- اینفوگرافیک رایگان معرفی وقایع و مناسبت‌های ماه محرم
۳- مجموعه آیکون رایگان ماه محرم
۴- اینفوگرافیک رایگان آموزه‌های مهم قیام امام حسین (ع)
منبع: ویکی شیعه
Leave a comment